İşçi ve işveren arasındaki ilişki, iş sözleşmesiyle başlar. İş sözleşmesi, işçi ile işveren arasında yapılan ve işçinin belirli bir iş karşılığında ücret alacağına dair düzenlenen bir anlaşmadır. İş sözleşmesi, çalışma hayatının temel yapı taşlarından biridir ve işçinin haklarını, yükümlülüklerini, çalışma koşullarını belirler. Türkiye’de işçi sözleşmeleri, İş Kanunu’na göre farklı türlerde olabilir. Bu makalede, işçi sözleşmesinin türleri ve sözleşmenin sona ermesi ile ilgili yasal düzenlemeler ele alınacaktır.

1. İşçi Sözleşmesinin Tanımı

İşçi sözleşmesi, işçinin bir işverene bağlı olarak belirli bir iş yapmayı ve işverenden karşılığında ücret almayı kabul ettiği, taraflar arasında karşılıklı hak ve yükümlülüklerin yer aldığı bir sözleşmedir. Sözleşmenin temel özelliği, işçinin çalışacağı belirli bir işin ve işverenin işyerinin belirtilmiş olmasıdır. İşçi sözleşmesi, işverenle olan ilişkiyi düzenler ve her iki tarafı da haklar ve sorumluluklarla bağlar.

İş sözleşmesinin, işçinin çalışma şartlarını, görevlerini, işyerindeki kurallarını, ücretini, çalışma süresini ve işin niteliğini belirlemesi gerekmektedir. Ayrıca, işçi sözleşmesi hem yazılı hem de sözlü olarak yapılabilir, ancak işverenin belirli yükümlülükleri yerine getirebilmesi ve hukuki sorunlar yaşanmaması için yazılı iş sözleşmesi daha güvenli bir seçenek olarak kabul edilir.

2. İşçi Sözleşmesi Türleri

İşçi sözleşmeleri, işçinin çalışma koşullarına ve işin niteliğine göre çeşitli türlere ayrılabilir. Türkiye’deki yasal düzenlemelere göre en yaygın işçi sözleşmesi türleri şunlardır:

2.1. Belirli Süreli İş Sözleşmesi

Belirli süreli iş sözleşmesi, işçinin belirli bir süre için işe alındığı ve sözleşmenin sonunda otomatik olarak sona erdiği sözleşme türüdür. Bu sözleşmede, iş ilişkisinin başlangıç ve bitiş tarihi açıkça belirtilir. Belirli süreli sözleşmelerde, işçi ya da işveren herhangi bir fesih durumu oluşmadığı sürece sözleşme bitiminde kendiliğinden sona erer. Bu tür sözleşmelerde işçi, işin bitişi ile birlikte çalışma hayatına son verir.

Ancak belirli süreli iş sözleşmesinin, birden fazla kez uzatılması halinde, sözleşme belirsiz süreli iş sözleşmesine dönüşebilir. Bu durumda, işçi ve işveren arasında yapılan sözleşmelerin süresi toplamda bir yıl veya daha fazla olursa, belirli süreli sözleşme sonlanır ve işçi belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışmaya devam eder.

2.2. Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi

Belirsiz süreli iş sözleşmesi, işçilerin en yaygın şekilde tercih ettiği sözleşme türüdür. Bu sözleşme türünde, işin başlangıç tarihi belirtilir ancak bitiş tarihi belirli değildir. Yani, işçi ve işveren arasında yapılan sözleşme süreye bağlı olmadan iş ilişkisinin sürmesini kabul eder. Sözleşme ancak işçi ya da işveren tarafından yasal şartlar altında feshedilebilir.

Belirsiz süreli iş sözleşmesinde, işçi ve işverenin fesih hakkı bulunur, ancak belirli kurallar ve bildirim süreleri geçerli olur. İşçi, işverenin izni olmadan sözleşmeyi tek taraflı feshedemez, aynı şekilde işveren de işçinin sözleşmesini geçerli bir neden olmadan feshedemez.

2.3. Zamanında Belirli Çalışma Koşullarına Bağlı İş Sözleşmesi

Bazı durumlarda işçi sözleşmesi, işçinin geçici bir süreyle, belirli bir iş için alındığı durumlarda yapılır. Bu tür sözleşmelerde de çalışma süresi belirli bir süreyle sınırlıdır ve sözleşme bitiminde sona erer. Ancak, sözleşme süresi bitmeden önce işler sona ermişse, işçi sözleşme sonunda tazminat talep edebilir. Bu tür sözleşmelerde, belirli bir çalışma koşulu ve süre ile işçi alınır.

3. İşçi Sözleşmesinin Sona Ermesi

İşçi sözleşmesinin sona ermesi, işçi ve işverenin haklarının ve yükümlülüklerinin son bulması anlamına gelir. İşçi sözleşmesinin sona ermesi çeşitli şekillerde olabilir. Yasal düzenlemelere göre, işçi sözleşmesinin sona ermesinin en yaygın sebepleri şunlardır:

3.1. İşçi Tarafından Fesih

İşçi, iş sözleşmesini belirli durumlar altında tek taraflı olarak feshedebilir. İşçi, haklı bir sebep olduğunda (örneğin, işverenin yükümlülüklerini yerine getirmemesi, kötü muamele, işyeri koşullarının bozulması, vb.) sözleşmeyi feshedebilir. Fesih için gerekli olan şartlar şunlardır:

  • İhbar Süresi: İşçi, iş sözleşmesini feshederken belirli bir süre önce işverene bildirimde bulunmak zorundadır. Bu süre, işyerindeki kıdemine göre değişir.
  • Tazminat: İşçi, haklı sebeplerle iş sözleşmesini feshettiğinde tazminat talep etme hakkına sahiptir.

3.2. İşveren Tarafından Fesih

İşveren de iş sözleşmesini belirli sebeplerle feshedebilir. Ancak işverenin fesih hakkını kullanabilmesi için, geçerli bir fesih sebebinin olması gerekmektedir. İşverenin haklı fesih sebepleri şunlar olabilir:

  • İşçinin devamsızlığı
  • İşçinin kötü davranışı
  • İş yerinde işin sona ermesi

İşverenin iş sözleşmesini feshettiği durumda, işçi kıdem tazminatı talep edebilir.

3.3. Doğal Nedenlerle Sona Erme

İş sözleşmesi, bazı durumlarda doğal sebeplerle sona erebilir. Bu durumlar şunları içerebilir:

  • İşçinin ölümü: Eğer işçi sözleşme süresi içinde vefat ederse, sözleşme sona erer.
  • İşin sona ermesi: Eğer işin yapılmasına gerek kalmazsa, iş sözleşmesi sona erebilir.

3.4. Emeklilik Nedeniyle Sona Erme

Bir işçi, emeklilik yaşına geldiyse, iş sözleşmesi de sona erebilir. Bu durumda, işçi tazminat hakkına sahip olabilir.

İşçi sözleşmesi, çalışma hayatının en temel belgesidir ve işçi ile işveren arasındaki ilişkileri düzenler. Sözleşme türleri, belirli süreli, belirsiz süreli ve belirli iş koşullarına dayalı olabilir. Her bir sözleşme türü, işçi ve işverenin haklarını ve yükümlülüklerini farklı şekillerde belirler. Sözleşmenin sona ermesi de çeşitli şekillerde gerçekleşebilir, işçi ya da işverenin feshi, doğal nedenler veya emeklilik nedeniyle sona erme gibi durumlar söz konusu olabilir. İşçi sözleşmesinin sona ermesi durumunda tazminat hakları da devreye girer ve bu durum, işçinin haklarını korumak amacıyla yasal düzenlemelerle güvence altına alınır.